امیرهمایون خرم (زادهٔ ۹ تیر ۱۳۰۹ بوشهر[۱] – درگذشتهٔ ۲۸ دی ۱۳۹۱ تهران)، نوازندهٔ ویولن، موسیقی‌دان و آهنگساز موسیقی اهل ایران بود. او یکی از اعضای شورای عالی خانه موسیقی ایران بود.[۲]
زندگینامه
از آنجا که مادرش از شیفتگان موسیقی اصیل ایرانی بود و از بین مقام‌های موسیقی ایرانی، به دستگاه همایون علاقه‌ای وافر داشت، نام همایون را برای فرزند خود انتخاب کرد.[۳] خرم در سن ۱۰–۱۱ سالگی به مکتب ابوالحسن صبا راه یافت و چند سال بعد به عنوان نوازندهٔ ۱۴ ساله، در رادیو به تنهایی به اجرا پرداخت. بعدها در بسیاری از برنامه‌های موسیقی رادیو، خصوصاً در برنامه گلها، به عنوان آهنگساز، تکنواز ویولن و رهبر ارکستر آثاری ارزشمند ارائه داد.[۳][نیازمند منبع]
موسیقی همایون خرم
ساز همایون خرم، سازی پر صلابت، سنگین و عاری از هر نوع خودنمایی بود. گر چه در شیرین نوازی خرم را نمی‌توان با اسدالله ملک، پرویز یاحقی و حبیب‌الله بدیعی هم تراز دانست با این حال توانایی او در آفرینش آنی ملودی‌های جاندار و جذاب، بافت تکنوازیهای او را به مراتب از کارهای دیگران خوش ساختتر و پرمایه تر می‌سازد. از این بابت خرم و علی تجویدی را می‌توان در یک گروه قرار داد چون قابلیت آهنگسازی این دو بر نوازندگیشان چیره بود، درست عکس آنچه در مورد بدیعی و یاحقی می‌توان گفت. نباید از قلم انداخت که خرم، همانگونه که تجویدی، آهنگسازی تجربی و منحصراً ذوقی نبود. وی بنیادهای علمی آهنگسازی را آموخته بود و بر آن‌ها تسلط داشت. از جمله اینکه هارمونی را با فریدون فرزانه و با شیوه " سارلی " فراگرفته و در سازبندی از کورساکف متأثر بود. خوش سلیقگی و نوآوری‌های خرم در تنظیم کارهایش جداً شنیدنی است. شیوه تقسیم ملودی و همراهی سازها نزد خرم بسیار حساب شده و پرداخت کار بی خدشه و نقص است. قدر مسلم اینکه بخش گسترده‌ای از آثار خرم حافظه موسیقایی حداقل سه نسل از ایرانیان را در سیطره خود دارد. دشوار می‌شود ایرانی را یافت که نتواند ترانه "امشب در سر شوری دارم " را زمزمه کند. گر چه باید تأکید کرد که اعتبار خرم هرگز در ترانه‌های ساده و همه پسندش خلاصه نمی‌شد و نمی‌شود. کارهای ارکستری او که غالباً جمله‌بندی‌هایی مرکب و پیچیده توأم با ضرب آهنگ‌های بسیار متنوع دارند نمونه‌های گاه سمفونی گونه ایی از موسیقی ایرانی به دست می‌دهند که کمتر آهنگسازی یارای برابری با آن‌ها را داشته‌است. خرم با تواناترین و حرفه ای‌ترین خوانندگان دوران دو دهه طلایی موسیقی ایران همکاری نزدیک داشته‌است. حسین قوامی، ایزدبانو، مرضیه، گلوریا روحانی، دلکش، شجریان، گلپا و ایرج از آن جمله‌اند. از طرف دیگر باید گفت که "پروین نوری وند" تا چندین سال خواننده انحصاری آثار خرم محسوب می‌شد. سنگینی و بی پیرایگی صدای پروین، قرینهٔ سنگینی و بی پیرایگی ساز و نغمه خرم بود. علی‌رغم آن که برخی از کارهای خرم با صدای خوانندگان دیگر بازخوانی شده‌است، مشکل می‌توان گفت که درخشش و ظرافت بازخوانیها به پای اجراهای گذشته می‌رسد.[۴][۵][۶]
وی همچنین تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشگاه علم و صنعت ایران در رشته مهندسی برق ادامه داد. در جلد سوم کتاب موسیقی‌دان ایرانی نوشته پژمان اکبرزاده آمده‌است: «پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، فعالیت‌های اجرایی همایون خرم دچار وقفه‌ای چندین ساله شد. اوقات او از آن پس، بیشتر صرف تدریس خصوصی ویلن و فعالیت‌های پژوهشی دربارهٔ موسیقی ایرانی شد.»[۷]
از فعالیت‌های دیگر او می‌توان به سخنرانی درباره:
- موسیقی ایرانی در مراکز هنری و فرهنگی اروپا و آمریکا مانند دانشگاه UCLA
- ابوالحسن صبا و موسیقی ایرانی دانشگاه گیلان، دانشگاه پزشکی شیراز
- ابوالحسن صبا انجمن موسیقی فارس
- مقامات موسیقی ایرانی دانشگاه علامه طباطبایی
- علی نقی وزیری فرهنگسرای ارسباران
- مشخصات موسیقی ایرانی دانشگاه صنعتی اصفهان
- سخنرانی‌های متعدد دیگر در تالار رودکی تهران به مناسبت‌های مختلف اشاره کرد.
سمتها
- آهنگساز در برنامه‌های موسیقی ایرانی و برنامه گلها
- استاد دانشکده موسیقی ملی
- دارای درجه ۱ هنری معادل مدرک دکترا از شورای ارزشیابی هنرمندان ایران[۳]
- رهبری ارکستر سازهای ملی
- عضویت در شورای عالی موسیقی رادیو
آثار
از جمله آثار همایون خرم که به شهرت رسیده‌است، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:[۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]
- غوغای ستارگان - با صدای پروین و محمد اصفهانی
- پیک سحری (مهر و ماه) - با صدای پروین و محمد اصفهانی
- بازآمدی - با صدای عهدیه
- سرگشته - با صدای حسین قوامی و محمد اصفهانی
- دلم شکستی - با صدای حسین قوامی[۱۴]
- رفته - با صدای الهه
- رسوای زمانه - با صدای الهه و علیرضا قربانی
- یارم گره بر مو زده - با صدای الهه
- طاقتم ده - با صدای مرضیه
- اشک من هویدا شد - با صدای مرضیه
- ای ماه من - با صدای مرضیه
- از من بگذر - با صدای مرضیه
- نیمه شبان - با صدای مرضیه
- در میان گلها - با صدای مرضیه
- از من بگذرید - با صدای مرضیه
- در بستر غم - با صدای مهستی
- ساقی ببین - با صدای مهستی
- خدا کند عاشق شوم - با صدای دلکش
- عالم تنهایی - با صدای دلکش[۱۵]
- تا به کی - با صدای پوران
- شهزاده رؤیا - با صدای یاسمین
- افسانه شیرین - با صدای هایده
- آتش - با صدای سیمین غانم
- قصه‌گو - با صدای هوشمند عقیلی
و در سال‌های اخیر:
- آهنگسازی آلبوم تنها ماندم با صدای محمد اصفهانی در سال ۱۳۷۹
- آهنگسازی آلبوم رسوای زمانه با صدای علیرضا قربانی در سال ۱۳۸۸
- ترانه بوی باران از آلبوم نون و دلقک با صدای محمد اصفهانی
کتابها
- غوغای ستارگان (خاطرات هنری مهندس همایون خرم) انتشارات بدرقه جاویدان ۱۳۸۹ این کتاب توسط علی وکیلی که از شاگردان خرم بوده، ابتدا به صورت شفاهی روی نوار تهیه و سپس نوشته و ویرایش شده‌است.
- ردیف اول چپ کوک (نوای مهر)؛ شامل آوازها، چهارمضراب‌ها (به اهتمام بابک شهرکی)
- ردیف دوم راست کوک؛ شامل تعدادی از پیش‌درآمدها، چهارمضراب‌ها و رِنگ‌ها که به کوشش محمد رضا ترابیان تهیه و چاپ شد.
- چهارمقام ردیف‌ها و چهارمضراب‌های مهندس همایون خرم در ماهور، چهارگاه، همایون و اصفهان (به همراه سی دی صوتی)، که توسط دکتر محسن کاظمیان از شاگردان خرم گردآوری و نگارش شده‌است. (در این کتاب مباحث جدیدی توسط نویسنده در حوزه ویولون ایرانی در این کتاب وارد شده‌است، از جمله آکسان‌های دست چپ، دوبل نت‌های موسیقی ایرانی و نیز تعیین مترونوم برای ردیف‌ها)
درگذشت
همایون خرم که در اواخر عمر به بیماری سرطان روده مبتلا شده بود و تحت شیمی‌درمانی قرار داشت، در سن ۸۲ سالگی در روز پنجشنبه ۲۸ دی ۱۳۹۱، ساعت ۲۳ شب در بیمارستان دی تهران درگذشت.[۱۶][۱۷][۱۸] پیکر او، یکشنبه اول بهمن از مقابل تالار وحدت با حضور اهالی موسیقی و دوستدارانوی به سمت قطعه هنرمندان بهشت زهرا