حسین نظری استاد فرهنگ شریف
فرهنگ شریف (زادهٔ ۳ فروردین ۱۳۱۰[۲][۳] در آمل – درگذشتهٔ ۱۷ شهریور ۱۳۹۵ در تهران)، دارای نشان درجه یک هنری معادل دکتری، از چهره‌های ماندگار موسیقی، نوازنده و بداهه نواز تار اهل ایران بود.[۱]
شروع فعالیت هنری[ویرایش]
فرهنگ شریف در سوم فروردین سال ۱۳۱۰ در آمل متولد شد.[۴] وی از چهارسالگی تحت تأثیر آموزش موسیقی به وسیلهٔ پدرش و نیز رفت و آمد بزرگان موسیقی ایران به منزل آن‌ها خصوصاً عبدالحسین شهنازی و مرتضی نی داوود بود. پدر فرهنگ شریف دکتر داروساز بود و با اهل هنر نیز حشر و نشر بسیاری داشت. فرهنگ شریف تار را نزد عبدالحسین شهنازی و مرتضی نی‌داوود، که از تارنوازان بزرگ اواخر دورهٔ قاجار و اوایل پهلوی بودند آموخت، بر خلاف اظهارات اشتباه محمدرضا لطفی که بر این باور بود تار را نزد علی اکبر شهنازی برادر بزرگتر عبدالحسین شهنازی آموخته، فرهنگ شریف تنها شاگرد عبدالحسین شهنازی بود و شاگردی دیگر جز ایشان نداشت. اما شیوهٔ نوازندگی وی به استادانش شباهتی نداشت و مخصوص خود او بود.
در دوازده‌سالگی نخستین تکنوازی خود را که زنده از رادیو پخش می‌شد با موفقیت اجرا کرد و به‌دنبال آن در اغلب برنامه‌های گلها به عنوان تک‌نواز آواز، خوانندگان برنامه را همراهی می‌کرد، بخصوص برنامه‌ای که در تالار وحدت در ۱۳۵۳ همراه با حسین و اسدالله ملک، محمد موسوی و محمودی خوانساری و امیر ناصر افتتاح اجرا کرد، تمرکز و شفافیت نوازندگی او روی صحنه، شنیدنی بود.[۱][۵]
سبک و تدریس[ویرایش]
وی با ابداعاتی که در نحوهٔ انگشت‌گذاری و مضراب‌زنی در نقاط مختلف سیم‌های تار انجام می‌داد، از تار صدایی کاملاً متفاوت به وجود آورد که بسیاری معتقدند زیباترین صدای تولیدشده از ساز تار است.[۶] وی با قریحهٔ بی‌مانندش ملودی‌هایی بسیار لطیف و زیبا ساخته‌است. استفاده از ظرفیت‌های تار در صدادهی‌های متنوع، سکوت‌های سنجیده، آفرینش جملاتی فارغ از قالب‌های ردیف، جواب‌های کوتاه و مؤثر، اجرای ماهرانه انواع کشش‌ها و مالش‌های طولی و عرضی که ریشه در روش‌های ویولن‌نوازی ایرانی دارد، تکیه بر خیال آزاد و قدرت ایجاد موقعیت‌های خلسه‌آور در هنگام تکنوازی و آفرینش کوک‌های گوناگون اختصاصی از ویژگی‌های برجسته هنر نوازندگی فرهنگ شریف به‌شمار می‌رفت، به گونه‌ای که سبک و اسلوب نوازندگی‌اش منحصر به خود او بوده و از ساز هیچ نوازنده‌ای به غیر از ساز خودش شنیده نشده‌است. همچنین او چند سال در آمریکا اقامت کرد و در دانشگاه‌های معتبر آنجا نیز کرسی استادی داشت. شریف بعد از بازگشت به ایران کلاس تدریس خصوصی تأسیس کرد و در کلاس‌های دانشگاه به عنوان نوازنده میهمان دعوت شد. سیمین دانشور در سال‌های تدریس زیباشناسی در دانشگاه تهران، سال‌های ۱۳۴۰ گاه از فرهنگ شریف دعوت می‌کرد که در کلاس‌های استتیک برای دانشجویان تار بزند و او نیز با کمال فروتنی می‌پذیرفت.[۷]
در کلام دیگران[ویرایش]
یا به تعریفی از بزرگان موسیقی اصیل ایران:[۸][۹][۱۰]
جلیل شهناز، نوازندهٔ تار:
علی تجویدی، آهنگساز و نوازندهٔ ویولون:
آقای فرهنگ شریف در ساز تار ویرتوئز هستند. نوازندگی فرهنگ شریف برپایه بداهه آکنده از سونوریته‌های بی نظیر و صدادهی‌هایی بسیار شفاف و
احمد عبادی، نوازندهٔ سه‌تار:
علی اکبر گلپایگانی، خواننده:
بیژن ترقی، شاعر معاصر:
| بیهوده مکن ذهن پراکندهٔ خود تار | این زخمه زن نادره فرهنگ شریف است |
نواب صفا، شاعر معاصر:
| فرهنگ نیست که اینچنین چنگ می‌زند! | بال فرشته ایست که آهنگ می‌زند |
داریوش پیرنیاکان، آهنگساز و نوازندهٔ تار:
کیوان ساکت، آهنگساز و مدرس دانشگاه:
نشان درجه‌یک هنر[ویرایش]
فرهنگ شریف دارای گواهی‌نامهٔ درجه‌یک هنری معادل دکترا بود که در دورهٔ ریاست‌جمهوری محمد خاتمی به وی اهدا شد.[۱][۵] همچنین نکوداشت فرهنگ شریف در فرهنگ‌سرای ارسباران با حضور افرادی حسین الهی قمشه‌ای، انوشیروان روحانی، داوود گنجه‌ای، هوشنگ ظریف، میلاد کیایی، محسن کرامتی، عبدالحسین مختاباد، سعید ثابت، افلیا پرتو، معصومه مهرعلی، فخری ملک‌پور، سیما مافیها، شهرام میرجلالی و حسین پرنیا برگزار شد.[۱۱]
کنسرت‌ها[ویرایش]
او از سوی مرکز حفظ میراث فرهنگی شرق در دانشگاه موزه هنر لندن برای برگزاری کنسرت پژوهشی و همچنین تشکیل کارگاه تخصصی ساز تار دعوت شد. در این سفر علاوه بر اجرای کنسرت پژوهشی ویژگی‌های ساز تار را در ۵ جلسه تشریح کرد. این کنسرت از سوی دانشجویان و علاقه‌مندان با استقبال فراوانی مواجه شد. فرهنگ شریف کنسرت‌های پژوهشی در کشورهای آلمان و انگلستان برگزار نمود. فرهنگ شریف در ایران نیز کنسرت‌های متعددی در تالارهای متعدد و جشنواره‌ها برگزار کرد و همچنین همراه با محمدرضا شجریان کنسرت‌های متعددی در کشور ایران و کشورهای مختلف اجرا نمود.[۱۲]
کارنامه هنری[ویرایش]
فرهنگ شریف در کارنامهٔ هنری خود با خوانندگانی چون حسین قوامی، گلپا، ایرج، تاج اصفهانی، دلکش، غلامحسین بنان، محمدرضا شجریان، علیرضا افتخاری، محمود محمودی خوانساری، مرضیه، حمیرا، هایده، روح‌انگیز و ناهید دایی جواد همنوازی داشت و در چند فستیوال بین‌المللی از جمله فستیوال موسیقی برلین توانسته‌است ساز تار را به‌خوبی به جهانیان بشناساند.[۵] فرهنگ شریف چند سالی را در دانشگاه‌های مطرح آمریکا به امر آموزش موسیقی مشغول بوده‌است.[۵]
درگذشت[ویرایش]
فرهنگ شریف در ۱۷ شهریور ۱۳۹۵ در ۸۵ سالگی در تهران درگذشت.[۱۳][۱۴] و در قطعهٔ هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.[۱۵]
آثار[ویرایش]
در آرشیو موسیقایی فرهنگ شریف، آثار زیادی را چه در بخش تکنوازی تار و چه در همراهی با خوانندگان مختلف چون ایرج، علی اکبر گلپایگانی، محمود محمودی خوانساری، عبدالوهاب شهیدی، محمدرضا شجریان و … وجود دارد؛ و به عنوان یکی از پرکارترین نوازندگان در برنامه‌های مختلف گلها (گلهای جاویدان، گلهای صحرایی، گلهای رنگارنگ، برگ سبز، یک شاخه گل، گلهای تازه، گلچین هفته، و برنامه تکنوازان رادیو) و ارکستر روح‌الله خالقی و اسدالله ملک همکاری داشته‌اند.
- «من می‌خوام به خونه خدا برم» شعر: لیلا کسری (هدیه) - خواننده: هایده و ترانهٔ «گل گریه» با شعری از از بیژن ترقی و صدای اکبر گلپایگانی
- آثار متعدد در برنامه گلها به همراه آواز بنان، اکبر گلپایگانی، ایرج
- موی سپید با آواز اکبر گلپایگانی
- بزم عاشقان با آواز ایرج و اکبر گلپایگانی
- همایون (برنامه گلها با محمدرضا شجریان)
- عیدانه (برنامه ای بمناسبت عید سعید فطر در چهارگاه با آواز محمدرضا شجریان)
- عالم شیرین (اجرایی در همایون با آواز محمود محمودی خوانساری ویولون حبیب‌الله بدیعی تنبک جهانگیر ملک)
- چشم سیه (اجرایی در شور با آواز نادر گلچین، ویولون حبیب‌الله بدیعی، تنبک جهانگیر ملک)
- شام و سحر (اجرایی در دشتی با حضور هایده، کوروس سرهنگ زاده و آواز محمود محمودی خوانساری، ویولون حبیب‌الله بدیعی، تنبک جهانگیر ملک)
- به یاد دوست (با ویولون حبیب‌الله بدیعی)
- هم نوایی در اصفهان (اجرایی در اصفهان با ویولون پرویز یاحقی، نی محمد موسوی، تنبک جهانگیر ملک)
- شفق (اجرایی در اصفهان با ویولون پرویز یاحقی، نی محمد موسوی، تنبک جهانگیر ملک)
- بزم خراباتیان (اجرایی با آواز محمدرضا شجریان، ویولون پرویز یاحقی، نی محمد موسوی)
- مرید خرابات (اجرایی در بیات ترک با آواز محمدرضا شجریان و تنبک جهانگیر ملک ۱۳۶۳)
- مرغ همایون (اجرایی با آواز محمدرضا شجریان، نی محمد موسوی)
- کوی باده فروشان (با حضور فرهنگ شریف، احمد عبادی، حسن ناهید، علی تجویدی، پرویز یاحقی)
- آینه دار (اجرایی خصوصی در شور)
- به یاد خالدی (اجرایی خصوصی در دشتی ۱۳۷۳)
- دقیقه ای عشق (چهارمضراب مخالف سه گاه با همراهی ویولون علی تجویدی و ضرب امیرناصر افتتاح)
- معراج (بیات اصفهان با ویولون حبیب‌الله بدیعی و تنبک جهانگیر ملک)
- دخترک ژولیده (اجرای قطعات حاضر باش، دخترک ژولیده، رنگ بندباز علینقی وزیری)
- قطره شبنم (با همکاری هنرمندانی چون جلیل شهناز، اسدالله ملک، مجید نجاحی و…)
- صد سال تار (با حضور هنرمندانی چون هوشنگ ظریف، جلیل شهناز، محمدرضا لطفی، علی اکبر شهنازی)
- ۲۳ قطعه برای تار و سه تار (انتشار و نت نگاری کتاب توسط هوشنگ ظریف)
آلبوم‌ها[ویرایش]
- پیوند مهر با آواز محمدرضا شجریان (۱۳۶۳)
- عشاق
- شور معشوق
- کرشمه
- اصفهان
- چنگ اورنگ ۲ و ۱
- زِبَر جَد
- ساز و نوا
- مونس جان ۲ و ۱
- دردانه
- سدره
- نازنین یار
- زخمه (۱۳۸۲)
- عاشقانه‌ها (۱۳۸۳)
- زمرد (۱۳۸۴)
- آه باران با آواز محمدرضا شجریان (۱۳۸۸)
- چنگ اورنگ ۱و۲ (۱۳۹۱)
- سمیرا با همکاری اسدالله ملک
- آناهیتا با همکاری اسدالله ملک ویولون، جهانگیر ملک تنبک
- مینای شکسته با همکاری اسدالله ملک
- غروب کوهستان با همکاری اسدالله ملک
- غنچه پائیز با همراهی ویولون اسدالله ملک
- آزاده با همراهی ویولون اسدالله ملک
- آتش‌افروز با همراهی ویولون اسدالله ملک
- گل افروز با همکاری همایون خرم
- جان افروز با همکاری همایون خرم
- مهر افروز با همکاری همایون خرم
- بهار بهاره باصدای حمیرا آهنگسازی آلبوم و تکنوازی تار
ترانه‌شناسی[ویرایش]
| خواننده | نام ترانه | ترانه‌سرا | آهنگساز |
|---|---|---|---|
| هایده | شب میخوونه | هدیه | فرهنگ شریف |
| شهلا سرشار | چین زلف | هما میرافشار | فرهنگ شریف |
| شهلا سرشار | قسم | هما میرافشار | فرهنگ شریف |
| شهلا سرشار | پشیمون | هما میرافشار | فرهنگ شریف |
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ «زندگینامه: فرهنگ شریف (۱۳۱۰-)». همشهری‌آنلاین. ۱۷ فروردین ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۷ شهریور ۱۳۹۰.
- ↑ http://iscanews.ir/news/241934/
- ↑ http://www.navayefars.com/calendar/1/3/317
- ↑ https://www.magiran.com/article/3427693
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ «فرهنگ شریف». وبگاه رسمی خانه موسیقی ایران. ۱۸ آبان ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۱ فروردین ۱۳۹۲.
- ↑ فرهنگ شریف و آفرینش در فضای موسیقی ایرانی - BBC News
- ↑ فرهنگ شریف از بزرگان تار ایران چهره در نقاب خاک کشید
- ↑ گلپا: تار فرهنگ شریف مثل پرچم ایران است - رادیو فردا
- ↑ استاد در کلام اساتید / زخمه‌های بی‌همتای فرهنگ شریف
- ↑ هنرمندی که چون نامش شریف و با فرهنگ بود
- ↑ نکوداشت «فرهنگ شریف» در فرهنگ‌سرای ارسباران برگزار شد
- ↑ درگذشت فرهنگ شریف: پایان دوره‌ای از موسیقی ایرانی - RFI
- ↑ «فرهنگ شریف درگذشت». ایسنا. دریافت‌شده در ۷ سپتامبر ۲۰۱۶.
- ↑ «فرهنگ شریف درگذشت». خبر آنلاین. دریافت‌شده در ۷ سپتامبر ۲۰۱۶.
- ↑ https://www.isna.ir/news/95072514229/برنامه-مراسم-چهلم-فرهنگ-شریف-اعلام-شد
.jpg?uselang=fa)
حسین نظری استاد میرزا حسین قلی فراهانی
میرزا حسینقلی فراهانی معروف به آقا حسینقلی (۱۲۳۰، تهران[۲] – ۱۲۹۴،[۱] تهران)، از نوازندگان سرشناس تار اواخر دوران قاجار بود. او فرزند کوچک‌تر علی‌اکبر فراهانی نوازنده معروف تار اوایل حکومت ناصرالدین‌شاه بود. آقا حسینقلی شاگرد برادر بزرگ خود میرزا عبدالله فراهانی و سپس شاگرد پسرعمو یا پدرخوانده خود آقا غلامحسین فراهانی شد.
آقا حسینقلی، برای پر کردن صفحهٔ گرامافون به همراه گروهی نوازنده به پاریس سفر کرد و صفحاتی را ضبط کرد که بعدها جریان این سفر دستمایه داستانی تاریخی-تخیلی برای علی حاتمی در فیلم دلشدگان گشت.[۱][۲]
دو فرزند او یعنی علی‌اکبر شهنازی و عبدالحسین شهنازی نیز بعدها از نوازندگان سرشناس تار شدند. ردیف آقا حسینقلی که توسط فرزند بزرگش علی‌اکبر شهنازی، روایت و ضبط شده، یکی از ردیف‌های معروف موسیقی ایرانی است.
آقا حسینقلی در سال ۱۲۹۴ خورشیدی[۱] (برابر با ۱۳۳۴ (قمری)[۳]) درگذشت.
شاگردان[ویرایش]
از شاگردان او می‌توان درویش‌خان، علینقی وزیری، مرتضی نی‌داوود،[۲] یوسف فروتن[۱] و پسر بزرگش علی‌اکبر شهنازی را نام برد.
آثار ضبط‌شده[ویرایش]
آقا حسینقلی در سه دوره اقدام به ضبط آثار خود کرد: در سال ۱۲۸۴ خورشیدی (معادل ۱۹۰۵ میلادی)، آقا حسینقلی برای اولین بار قطعاتی را روی صفحه گرامافون ضبط کرد؛ او در دو دورهٔ دیگر هم (در ۱۹۰۷ میلادی معادل ۱۲۸۶ خورشیدی در پاریس، و در ۱۲۹۱ خورشیدی در تهران) اقدام به ضبط صفحه‌های موسیقی کرد.[۴]
گالری تصاویر[ویرایش]
حسین نظری استاد غلام حسین فراهانی
آقا غلامحسین نوازندهٔ تار دوره قاجار و عضو عمله طرب خاصه در اواسط حکومت ناصرالدین شاه بود.[۱] او برادرزاده و شاگرد آقا علی‌اکبر فراهانی بود.[۲] پس از درگذشت آقا علی‌اکبر، آقا غلامحسین با همسر او ازدواج کرد و سرپرستی و آموزش فرزندانش، میرزا عبدالله و آقا حسینقلی را بر عهده گرفت که هر دو بعداً از نوازندگان سرشناس تار شدند.[۱][۳] آقاغلامحسین پس از مرگ آقا علی اکبر در سال ۱۲۷۸ قمری [۴] بیش از ۲۰ سال به عنوان نوازنده مخصوص ناصرالدین شاه در سفرها و مراسم درباری شرکت داشت. مرگ او احتمالاً در اواخر ۱۳۰۴ قمری بوده است.
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «یادنامه استاد آقا غلام حسین/نوازنده تار». وبگاه رسمی داریوش پیرنیاکان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۰.
- ↑ اکبرزاده، پژمان. موسیقی دانان ایرانی (جلد سوم). تهران: نشر روشنک. ص. ۱۲. شابک ۹۶۴-۹۳۸۶۷-۸-۵.
- ↑ «فراهانی - آقا غلامحسین». وبگاه آفتاب. ۱۹ خرداد ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۰.
- ↑ مهدی فراهانی، نگاهی به زندگی آقا علی اکبر، فصلنامه موسیقی ماهور، شماره ۸۲، زمستان ۱۳۹۷، صفحه ۱
حسین نظری استاد میرزا اقا حسینقلی فراهانی
میرزا حسینقلی فراهانی معروف به آقا حسینقلی (۱۲۳۰، تهران[۲] – ۱۲۹۴،[۱] تهران)، از نوازندگان سرشناس تار اواخر دوران قاجار بود. او فرزند کوچک‌تر علی‌اکبر فراهانی نوازنده معروف تار اوایل حکومت ناصرالدین‌شاه بود. آقا حسینقلی شاگرد برادر بزرگ خود میرزا عبدالله فراهانی و سپس شاگرد پسرعمو یا پدرخوانده خود آقا غلامحسین فراهانی شد.
آقا حسینقلی، برای پر کردن صفحهٔ گرامافون به همراه گروهی نوازنده به پاریس سفر کرد و صفحاتی را ضبط کرد که بعدها جریان این سفر دستمایه داستانی تاریخی-تخیلی برای علی حاتمی در فیلم دلشدگان گشت.[۱][۲]
دو فرزند او یعنی علی‌اکبر شهنازی و عبدالحسین شهنازی نیز بعدها از نوازندگان سرشناس تار شدند. ردیف آقا حسینقلی که توسط فرزند بزرگش علی‌اکبر شهنازی، روایت و ضبط شده، یکی از ردیف‌های معروف موسیقی ایرانی است.
آقا حسینقلی در سال ۱۲۹۴ خورشیدی[۱] (برابر با ۱۳۳۴ (قمری)[۳]) درگذشت.
شاگردان[ویرایش]
از شاگردان او می‌توان درویش‌خان، علینقی وزیری، مرتضی نی‌داوود،[۲] یوسف فروتن[۱] و پسر بزرگش علی‌اکبر شهنازی را نام برد.
آثار ضبط‌شده[ویرایش]
آقا حسینقلی در سه دوره اقدام به ضبط آثار خود کرد: در سال ۱۲۸۴ خورشیدی (معادل ۱۹۰۵ میلادی)، آقا حسینقلی برای اولین بار قطعاتی را روی صفحه گرامافون ضبط کرد؛ او در دو دورهٔ دیگر هم (در ۱۹۰۷ میلادی معادل ۱۲۸۶ خورشیدی در پاریس، و در ۱۲۹۱ خورشیدی در تهران) اقدام به ضبط صفحه‌های موسیقی کرد.[۴]
گالری تصاویر[ویرایش]
منبع عکس: کتاب موسیقی ایران در سده گدشته[۵]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ «آقاحسینقلی فراهانی». وبگاه هنر و موسیقی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۷ شهریور ۱۳۹۰.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ «فراهانی – میرزاحسینقلی». وبگاه موسیقی هنری ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۷ شهریور ۱۳۹۰.
- ↑ «آقاحسینقلی فراهانی». وبگاه آفتاب. دریافت‌شده در ۷ شهریور ۱۳۹۰.
- ↑ مبصری، فصلنامه خانه موسیقی، ۸–۹.
- ↑ موسیقی ایران در سده گذشته، بهمن کاظمی، مهدی فراهانی، وهرز پوراحمد، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران، 1
حسین نظری استاد قمرالمولوک وزیری
مرالملوک وزیری (زاده ۱۲۸۴ در تاکستان – درگذشته ۱۴ مرداد ۱۳۳۸ در تهران) خواننده آوازهای سنتی ایرانی بود که در دورهٔ خود بسیار شهرت یافت.[۲] وی نخستین زنی بود که در ایران بدون حجاب روی صحنه رفت. مهم‌ترین عامل موفقیت شتابنده او نیاز زمانه به نو شدن و دگرگونی بود. وی در نوع‌دوستی و بخشش زیاده روی داشت، چنان‌که اواخر عمر خود را به تنگ‌دستی گذراند.[۳]
زندگینامه[ویرایش]
قمرالملوک وزیری که نام شناسنامه‌اش پیش‌تر «قمرخانم سید حسین‌خان» بود، نخستین زن در دوران تاریخ معاصر ایران بود که بی‌حجاب به خوانندگی در حضور مردان پرداخت. از وی به عنوان پرآوازه‌ترین خواننده زن آوازهای سنتی ایران یاد می‌شود.[۴]
در جلد نخست کتاب سیمای هنرمندان ایران که بیش از یکصد و سی صفحه از قمرالملوک نوشته‌است، به "نقل از جهان‌شاه صارمی در آدینه شمارهٔ ۳۷" آمده‌است: «قمر در ۱۲۸۴ خورشیدی در تاکستان چشم به جهان گشود. پدرش سید حسن چهار ماه پیش از تولد او درگذشته بود. از دامان مادرش که طوبی نام داشت بیش از هشت ماه بهره‌مند نشد و از هشت ماهگی تحت تکفل و سرپرستی مادربزرگش خیرالنساء ملقب به افتخارالذاکرین قرار گرفت».[۵] در هجده ماهگی مادرش به دلیل ابتلا به بیماری حصبه درگذشت و از این زمان تحت سرپرستی مادربزرگش که روضه‌خوان زنانه حرم ناصرالدین شاه بود قرار گرفت. او در جایی گفته‌است: «من مدیون تربیت اولیهٔ خودم هستم، چراکه همان پامنبری کردن‌ها به من جرئت خوانندگی داد.»
فعالیت‌ها[ویرایش]
در جوانی پس از آشنایی با مرتضی نی‌داوود با ردیف موسیقی ملی آشنا شد و راهش را برای کسب تجربیات از استادان دیگر هموار ساخت. کار پیش‌رفت قمر در مدتی کوتاه به آنجا رسید که کمپانی هیز ماسترز ویس (en) به‌خاطر ضبط صدای او دستگاه صفحه‌پُرکُنی به تهران آورد. بعد از آن کمپانی پولیفون هم آمد. به گفته ساسان سپنتا و امیرجاهد ۲۰۰ صفحه از قمر ضبط شده‌است.
قمر نخستین کنسرت خود را در سال ۱۳۰۳ در گراند هتل برگزار کرد. روز بعد نظمیه از او تعهد گرفت که بی‌حجاب کنسرت ندهد، زیرا در آن زمان، زنان بی‌چادر را در خیابان‌ها دست‌گیر می‌کردند و به کلانتری‌ها و بازداشت‌گاه‌ها می‌بردند. اما این اتفاق باعث ریختن ترس زنان از خوانندگی و ورود خوانندگان دیگری چون ملوک ضرابی و روح‌انگیز شد.[۶]
قمر عواید کنسرت را به امور خیریه اختصاص می‌داد. وی در سفر خراسان در مشهد کنسرت داد و عواید آن را صرف آرامگاه فردوسی کرد. در همدان در سال ۱۳۱۰ کنسرت داد و ترانه‌هایی از عارف خواند. وقتی نیرالدوله والی خراسان چند گلدان نقره به او هدیه کرد، آن را به عارف پیشکش نمود، با اینکه عارف مورد غضب والی و دستگاه رضاشاه بود. در سال ۱۳۰۸ به نفع شیر و خورشید سرخ کنسرت داد و عواید آن به بچه‌های یتیم اختصاص داده شد. گشایش رادیو ایران در سال ۱۳۱۹ صدای قمر را به عموم مردم رساند.
قمر در پانزده‌سالگی به ازدواج یک صاحب‌منصب درآمد و پس از یک ماه طلاق گرفت. بعدها که سی‌ساله بود (۱۳۱۴)، به عقد امین‌التجار درآمد که این ازدواج هم دوام نیافت.[۱]
سازمان ملل در سی و هفتمین نشست سالانه خود نام قمرالملوک وزیری و مهدی رجبیان را در پرونده سالانه خود ثبت کرد.[۷][۸]
درگذشت[ویرایش]
قمرالملوک وزیری در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۳۸ در شمیران، بر اثر سکته مغزی درگذشت[۹] و در گورستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد. او در بخشی از وصیت نامهٔ خود نوشته‌است:[۱۰]
نوشتۀ روی سنگ قبر:
| تنها نه قمر بود هنرمند به عالم | روح مَلَکی بود که از چشم بشر رفت | |
| آتشی در سینه دارم جاودانی | عمر من مرگی‌ست نامش زندگانی | |
| رحمتی کن کز غمت جان می‌سپارم | بیش از این من طاقت هجران ندارم |
بیت اول (تنها نه قمر بود) از عبدالله طالع همدانی است. بیت دوم و سوم (آتشی در سینه…) از حسین پژمان بختیاری است که شعر کامل آن را به آواز زیبایی خواند.
روابط با سیاست‌مداران و هنرمندان[ویرایش]
او با دولت‌مردان رابطه‌ای محکم داشت و اگرچه اهل سیاست نبود، مراوداتش با دولت‌مردان از او هنرمندی آگاه به مسائل سیاسی پدیدآورده بود. شهرت قمر به جایی رسیده بود که او در مورد شرکت در مهمانی‌ها و جشن و سرورها خود تصمیم می‌گرفت و غالباً دعوت خانواده‌های تهی‌دست را بر پذیرش دعوت بزرگان ترجیح می‌داد و بارها جواهرات اهدایی بزرگان را پس فرستاد یا میان نیازمندان تقسیم کرد.
او در جریان برپایی جمهوری، صدای رسای خود را در اجرای مارش جمهوری عارف رها کرد و مورد تحسین روشن‌فکران قرار گرفت. مرغ سحر سروده ملک‌الشعرا بهار در صدر این ترانه‌هاست؛ ولی به‌محض آن که کشتیبان را سیاستی دگر آمد، رفتارشان با جمهوری‌خواهان عوض شد و عده زیادی گرفتار تعقیب و زندان شدند. شهرت قمر که آن هم آسان به دست نیامده بود او را از مکافات مصون نگاه داشت، ولی صفحات مارش جمهوری از بازار فروش بیرون ریخته شد و تا مدت‌ها هر جا صفحه مارش پیدا می‌شد برای صاحبش دردسر می‌آفرید.[۱۱]
با وجود رقابت با ملوک ضرابی و روح‌انگیز، دوستی بین آن‌ها وجود داشت. ملوک ضرابی دربارهٔ وی گفته‌است: «قمر زیاد من و امثال من را جدی نمی‌گرفت. خود را بالاتر از ما می‌شمرد. البته بالاتر هم بود. میان ما بیشتر رفاقت بود تا رقابت».
بنان در وصف قمر الملوک گفته: «قمرالملوک ام کلثوم ایران است.»[نیازمند منبع]
در میان روشن‌فکران و قلم‌به‌دستان نیز اشعاری برای قمرالملوک سروده شده‌است و مقالاتی تحسین‌آمیز بر کنسرت‌های او نوشته‌اند. او نیز شعر شاعران نام یافته را در کنسرت‌های خود به کار می‌گرفت و برخی از اجراهای خود را به آنان تقدیم می‌کرد. عارف قزوینی، ایرج‌میرزا و تیمورتاش وزیر دربار، شیفته او شده بودند.[۱۱]
محمدحسین شهریار غزلی در مدح قمرالملوک وزیری سروده‌است:
| از کوری چشم فلک امشب قمر این‌جاست | آری قمر امشب به خدا تا سحر این‌جاست | |
| آری قمر آن قُمری خوش‌خوان طبیعت | آن نغمه‌سرا بلبل باغ هنر این‌جاست | |
| ای عاشق روی قمر ای ایرج ناکام | برخیز که باز آن بت بیدادگر این‌جاست | |
| ای‌کاش سحر ناید و خورشید نزاید | کامشب قمر این‌جا، قمر این‌جا، قمر این‌جاست |
صدیق تعریف آلبوم ماه بانو را برای بزرگ‌داشت او خواند و منتشر کرد.[۱۲]
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ قمر در محاق؛ یادی از قمرالملوک وزیری در سال‌مرگش بی‌بی‌سی فارسی، ۱۴ مرداد ۱۳۹۱
- ↑ ألتونجی، محمد (۲۰۰۱). معجم أعلام النساء. بیروت: دارالعلم للملایین. ص. ۱۴۴.
- ↑ «سالمرگ قمرالملوک وزیری و صداهای شنیده نشده». بی‌بی‌سی فارسی. ۷ مرداد ۱۳۹۳.
- ↑ پنجاهمین سال‌گرد درگذشت قمرالملوک وزیری بی‌بی‌سی فارسی، ۱۵ مرداد ۱۳۸۸
- ↑ سیمای هنرمندان ایران؛ موسیقی، تئاتر و سینما، به کوشش و گزینش حبیب‌اله نصیری‌فر، انتشارات صفی علی‌شاه، تهران، 1374، جلد یک، صفحهٔ 24.
- ↑ قمرالملوک وزیری؛ صدایی که تابوها را شکست بی‌بی‌سی فارسی، ۱۵ مرداد ۱۳۸۸
- ↑ توجه گزارشگران حقوق بشر به فشار و محدودیت بر هنرمندان در ایران, retrieved 2019-07-22
- ↑ Admin Art (2018-03-08), Mehdi Rajabian And QamarolMoluk Vaziri UN مهدی رجبیان و قمرالملوک وزیری در سازمان ملل ثبت شدند, retrieved2019-07-22
- ↑ پنجاهمین سال‌گرد درگذشت قمرالملوک وزیری, بی‌بی‌سی فارسی، ۱۵ مرداد ۱۳۸۸
- ↑ «وصیتنامه بانو قمرالملوک وزیری». خبرگزاری برنا. دریافت‌شده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۲۰.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ قمرالملوک وزیری؛ صدایی که تابوها را شکست بی‌بی‌سی فارسی، ۱۴ مرداد ۱۳۹۳
- ↑ «Sedigh Tarif.. ::.. صدیق تعریف». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۳ آوریل ۲۰۰۹.
پیوند به بیرون[ویرایش]
- قمرالملوک وزیری در سوره‌سینما
- یادی از قمر، غزل‌خوان باغ آزادی
- جای پای قمر در جامعهٔ هنری ایران
- شیرزنی خوش‌صدا و گشاده‌دست
- جمع مستان
- قمر: نخستین فمینیست ایران؟
- ظهیرالدوله (ردیف ۶۷۴)
- قمری در آسمان موسیقی ایران
- یادی از قمرالملوک وزیری ایزدبانوی آواز ایران....
- تصنیف امان از این دل
- آلبوم نرگس مست و آلبوم آثار قمر
- نمونه‌هایی از آثار (تصنیف دوم احتمالاً نمونه اصلی نیست، بلکه نمونه بازخوانی شده توسط هنگامه اخوان است)
- فرهمند، مهرداد، چرا قمر غریب مرد؟، بی‌بی‌سی فارسی، ۱۶ مرداد ۱۳۹۵
- گزارش سازمان ملل محدودیت بر هنرمندان
- قمرالملوک وزیری در سازمان ملل ثبت شد
- ویدیو نام قمر در وبسایت سازمان ملل